Konferencja została otwarta przez Panią Prezes Monikę Szymańską, która przedstawiła założenia projektu i zwróciła uwagę, że jego działania skupiają się nie tylko na informowaniu o nowych regulacjach prawnych, ale przede wszystkim uświadomieniu rolnikom wielofunkcyjnego charakteru rolnictwa i jego znaczenia w ochronie środowiska. Uczestnicy zostali powitani również przez Pana Stanisława Derehajło, Wicemarszałka Województwa Podlaskiego, który podkreślił, że jest to pierwsza tego typu konferencja w województwie, ale UM będzie dalej angażował się w takie działania informacyjne, bo rolnictwo jest ważną częścią gospodarki Podlasia.
Konferencja była podzielona na dwie sesje. Pierwsza część dotyczyła środowiskowych i klimatycznych aspektów wdrażania „Programu azotanowego”. Wprowadzeniem do tematu była prezentacja Pana prof. Jacka Walczaka, z Instytutu Zootechniki PIB Balice nt. Ochrony środowiska i przeciwdziałaniu zmianom klimatu we współczesnej produkcji zwierzęcej. Ekspert podkreślał, że depozycja związków biogennych (NP) zawartych w nawozach naturalnych prowadzi w pierwszej kolejności do wzrostu żyzności gleby, lecz w dalszej perspektywie do przenawożenia, eutrofizacji, a nawet intoksykacji tych środowisk. Nawet w idealnych warunkach, rośliny uprawne zużywają maksymalnie do 50% azotu dostarczanego z nawożeniem. Finalnie tylko 17% z tego ładunku ma bezpośrednie wykorzystanie w formie żywności i paszy. Intensywna produkcja zwierzęca jest również źródłem zanieczyszczeń metanem, tlenkami azotu i amoniakiem. Dlatego konieczne jest kontrolowanie tych procesów, tak aby optymalizować ekonomikę produkcji i maksymalnie ograniczyć skażenie środowiska. Tym bardziej, że wymagania dot. technologii produkcji zwierzęcej są postrzegane przez konsumentów jako element jakości samego produktu, stanowiąc jednocześnie element realizacji celów nowej WPR w zakresie ochrony środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu.
Następnie głos zabrała Pani Małgorzata Bogucka-Szymalska, Z-ca Dyrektora Departamentu Gospodarki Wodnej i Żeglugi Śródlądowej, Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, która omówiła istniejące i planowane regulacje w zakresie ochrony wód i środowiska, oraz zmian klimatu skupiając się na Programie działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu. W prezentacji wskazane zostały m. in: warunki stosowania nawozów w pobliżu wód powierzchniowych; terminy stosowania i warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami kiszonkowymi; terminy na dostosowanie miejsc do przechowywania nawozów naturalnych; plan nawożenia azotem oraz sposób dokumentowania realizacji Programu.
Pani Nina Dobrzyńska, Dyrektor Departamentu Hodowli i Ochrony Roślin z Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi przedstawiła Wymagania dobrowolne, jakie stosować mogą rolnicy w postaci „Zbioru zaleceń dobrej praktyki rolniczej”, który możliwy jest do pobrania ze strony internetowej. https://www.gov.pl/web/rolnictwo/zbior-zalecen-dobrej-praktyki-rolniczej-do-dobrowolnego-stosowania.
Opracowanie zostało przygotowane w związku z wymaganiami art. 103 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne. Ponadto zastępuje ono Część H (Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej dla potrzeb wdrażania dyrektywy azotanowej) Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej z 2004 r. oraz inne wymagania ww. Kodeksu odnoszące się do zasad stosowania nawozów zawierających azot, wapnowania gleb oraz przechowywania nawozów naturalnych.
Po przerwie rozpoczęła się druga część konferencji poświęcona praktycznym aspektom wdrażania Programu Azotanowego, gdzie prelegenci skupili się na prezentacji dobrych praktyk.
Jako pierwszy w tej części konferencji głos zabrał Pan prof. dr hab. J. Lech Jugowar, Kierownik Zakładu Kształtowania Technologii i Emisji w Obiektach Fermowych z Instytutu Technologiczno – Przyrodniczy w Falentach, O/Poznań. Zaprezentował on niskoemisyjne systemy utrzymania bydła i przechowywania nawozów naturalnych oraz ich znaczenie dla jakości wód. Uczestnicy otrzymali pakiet informacji technicznych na temat budynków i budowli rolniczych do chowu bydła, spełniających wymagania nowych regulacji dot. przechowywania nawozów oraz postępowanie z odciekami. Zaprezentowano również harmonogram wprowadzania przepisów dotyczących przechowywania nawozów naturalnych dla różnych grup producentów; zasady wyznaczania pojemności zbiorników na gnojowicę i wyznaczania powierzchni miejsc do przechowywania obornika na gruncie wraz z praktycznymi przykładami takich rozwiązań technicznych.
Wiedzą i doświadczeniem na temat żywienia bydła, gospodarki pastwiskowej i produkcji kiszonek w aspekcie redukcji oddziaływań produkcji na środowisko naturalne, podzieliła się w swoim wystąpieniu Pani dr inż. Agata Karpowicz z Instytutu Zootechniki PIB Balice. Ekspertka podkreśliła, że podstawą redukcji wydalania nadmiernej ilości azotu w moczu i kale bydlęcym jest precyzyjna synchronizacja podaży białka i składników energetycznych do żwacza oraz jelita cienkiego krów, która stanowi jednocześnie podwalinę wszystkich nowoczesnych systemów żywienia bydła. Zwróciła również uwagę na inne metody redukcji oddziaływania hodowli bydła na środowisko m in.: bilansowanie dawki pokarmowej w oparciu o białko chronione przed rozkładem w żwaczu, stosowanie egzogennych aminokwasów chronionych, optymalizacja wykorzystania pastwisk, a także żywienie wielofazowe (bydła opasowe).
Pani Dr inż. Zuzanna Jarosz z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa PIB Puławy, zapoznała uczestników konferencji ze sposobami obliczania produkcji oraz zasadami stosowania nawozów naturalnych w gospodarstwach z chowem bydła. Prelegentka zwróciła szczególną uwagę na aplikację nawozów naturalnych i możliwych strat azotu, które na gruntach rolnych mieszczą się w przedziale 3-90%. Czynnikami istotnie wpływającymi na emisję amoniaku po aplikacji nawozów naturalnych są: wilgotność gleby, temperatura powietrza, prędkość wiatru, rodzaj nawozu, zawartość azotu amonowego w nawozie, metoda aplikacji, dawka i szybkość przykrycia nawozu glebą. Ograniczenie strat azotu można osiągnąć przede wszystkim przez doskonalenie metod stosowania aplikacji nawozów naturalnych (np. węże wleczone, iniektory).
Temat zasad i konsekwencji kontroli gospodarstw pod kątem wdrożenia Programu azotanowego przedstawiła Pani Marta Suska, z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Olsztynie. Prelegentka omówiła zasady przeprowadzania kontroli, wskazując podmioty podlegające kontroli oraz omawiając zasady ponoszenia opłat za brak lub nieprawidłowe zastosowania zasad „Programu Azotanowego”. Dotyczą one głównie: braku prowadzenia dokumentacji, w tym planów nawozowych; przechowywania odchodów zwierzęcych niezgodnie z przepisami; .nieprzestrzegania dozwolonych terminów nawożenia. Jednak liczba ukaranych rolników nie jest duża i sięga zaledwie kilku procent całości skontrolowanych gospodarstw.
Oprócz Inspektoratu Ochrony Środowiska kontrole z zakresu wdrożenia „Programu przeprowadza również Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Z wynikami tych kontroli zapoznała uczestników Pani Julia Kazulo-Gawryś, Naczelnik Wydziału Nadzoru i Kontroli Wymogów Wzajemnej Zgodności. Na podstawie 7407 raportów z kontroli CC zatwierdzonych w systemie informatycznym stwierdzono 727 niezgodności w zakresie przestrzegania wymogów z Programu działań, które wystąpiły u 446 skontrolowanych rolników, najwięcej w województwie wielkopolskim, mazowieckim, łódzkim, kujawsko-pomorskim, dolnośląskim. W raporcie z kontroli w zakresie wzajemnej zgodności jest dokonywana ocena naruszeń pod względem kryteriów: zasięgu, dotkliwości, trwałości, celowości. W 172 przypadkach stwierdzono brak posiadania obliczeń maksymalnych dawek azotu, w 144 przypadkach brak zapewnienia możliwości gromadzenia co najmniej 4 – miesięcznej produkcji gnojówki i gnojowicy, w 124 przypadkach brak obowiązku przechowywania nawozów naturalnych płynnych i stałych w bezpieczny dla środowiska sposób, zapobiegający przedostawaniu się odcieków do wód i gruntu. W przypadku nieprzestrzegania norm i wymogów wzajemnej zgodności należy liczyć się z konsekwencjami w formie obniżenia wysokości płatności bezpośrednich, której skala jest uzależniona m. in. od tego, czy stwierdzona niezgodność wynika z zaniedbania rolnika czy też jest wynikiem jego umyślnego działania.
Pan Sławomir Fabijański z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z Departamentu Działań Inwestycyjnych, opowiedział z kolei o wsparciu finansowym dla rolników dostosowujących się do „Programu azotanowego" w ramach PROW 2014-2020. W ramach operacji typu „Inwestycje w gospodarstwach położonych na obszarach OSN” PROW 2014-2020 można budować miejsca do przechowywania nawozów naturalnych stałych i płynnych, a w przypadku młodych rolników również do przechowywania pasz soczystych w ściśle określonych terminach, o wielkości zabezpieczającej możliwość przechowywania nawozów naturalnych przez okres co najmniej 6 miesięcy (dla nawozów płynnych) lub co najmniej 5 miesięcy (dla nawozów stałych) oraz nieprzechowywaniem kiszonek bezpośrednio na gruncie, jak również doposażać gospodarstwa w sprzęt do precyzyjnego nawożenia tj. aplikujące gnojówkę lub gnojowicę bezpośrednio do gleby, jako te, które w największym stopniu przyczynią się do zmniejszenia zanieczyszczenia wód azotanami ze źródeł rolniczych. W ostatnio przeprowadzonym naborze wniosków o przyznanie pomocy (w dniach od 28.12.2018 do 25.02.2019 r.) złożono 2871 wniosków na kwotę 219 990 209,45 zł. O dofinansowanie w zakresie budowy płyt, zbiorników i zakup wozów asenizacyjnych można ubiegać o dofinansowanie także z innych mechanizmów takich jak: "Modernizacja gospodarstw rolnych" oraz „Inwestycje położone na obszarach Natura 2000”.
Jako ostatni głos zabrał Pan Jacek Krysicki z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, który poinformował uczestników, że rolnicy mogą zwrócić się do Biur Powiatowych ARiMR z prośbą o udostepnienie plików w formacie csv z informacją obejmującą listę zwierząt przebywających w siedzibach stad producenta w wybranym okresie czasu. Powyższe dane przygotowywane są na podstawie informacji z systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt. Pozyskane przez rolników z Biur Powiatowych ARiMR pliki csv można wykorzystywać w aplikacji „Stany_CC”, której podstawowym zadaniem jest zasilenie danymi: Aplikacji do sporządzenia planu nawożenia azotem lub Aplikacji do obliczania maksymalnych dawek azotu, autorstwa CDR. To duże ułatwienie w przygotowaniu prawidłowej dokumentacji wymaganej od rolników na etapie kontroli. Taką możliwość będą mieli hodowcy bydła, owiec i kóz, które podlegają ewidencji w systemie Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt. Jeżeli chodzi o hodowców trzody chlewnej to oni również będą mogli pozyskać z Biur Powiatowych pliki csv z informacją obejmującą listę zwierząt przebywających w siedzibach stad producenta w wybranym okresie czasu jednak z uwagi na to, że trzoda chlewna nie jest rejestrowana w systemie jako pojedyncze sztuki zwierząt nie będzie możliwości wykorzystania danych w aplikacji „Stany_CC”. Ekspert zaprezentował sposób działania aplikacji.
Konferencja zgromadziła ponad 100 uczestników, pośród których znaleźli się rolnicy, doradcy rolni, przedstawiciele instytucji związanych z kontrolą oraz organizacji zainteresowanych tematem rolnictwa. Każdej z części spotkania towarzyszyła żywa dyskusja, która skupiała się głównie na interpretacji zapisów „Programu Azotanowego” i jego wdrażaniu w gospodarstwach rolnych. Niewątpliwie nowa sytuacja w rolnictwie, spowodowana wprowadzeniem niespotykanych wcześniej, ogólnokrajowych regulacji w ochronie środowiska oraz związanych z nimi mechanizmów kontrolnych, jest wciąż przedmiotem żywego zainteresowania wszystkich zaangażowanych stron. Uczą się one dopiero swoich obowiązków, jednak każda z nich, łącznie z rolnikami, akceptuje wprowadzone regulacje i chce się do nich dostosować. Jest to z pewnością dowód na wysoką społeczną świadomość zagadnień jakości gleby, wody i powietrza, ale również na dostosowania wymogów do potencjalnych możliwości gospodarstw o różnej skali produkcji. Szczególnie zadawala uzyskany konsensus oraz wzajemne wsparcie, widoczne choćby w postaci szerokiego upowszechniania informacji, budowy narzędzi teleinformatycznych, udostępniania baz danych.
