27 września 2023 roku miało miejsce trzecie spotkanie Living Lab województwa mazowieckiego, którego celem było sprawdzenie w praktyce, jaki potencjał dla rozwoju przedsiębiorczości w regionie może stanowić krzemień czekoladowy – minerał służący w okresie neolitu do produkcji ostrzy, grotów strzał, itp., którego ślady kopalń na terenie gminy Orońsko stanowią przedmiot badań aecheologicznych. Spotkanie Living Lab miało charakter wyjazdu studyjnego do woj. Świętokrzyskiego, które wykorzystało występowanie unikatowego krzemienia pasiastego do rozwoju gospodarczego i promocji regionu. Dlatego wyjazd Living Lab odbył się pod hasłem "Śladami krzemienia pasiastego". Wśród 24 uczestników znaleźli się przedstawiciele różnych instytucji, w tym urzędów, szkół, i organizacji pozarządowych, działających na terenie powiatu szydłowieckiego, w tym Orońska, Szydłowca, Mirowa, oraz przedstawiciele partnerów projektu - Instytut Geografii i Zagospodarowania Przestrzennego PAN i Fundacji na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa (FDPA).
Podczas tego wyjazdu uczestnicy odwiedzili Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki, które jest częścią Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim. To właśnie w Krzemionkach Opatowskich, w okresie neolitu i wczesnej epoki brązu, istniały kopalnie krzemienia pasiastego. Architektura dawnych kopalni i otaczający krajobraz stanowią bezcenny zapis wiedzy oraz umiejętności technicznych ludzi tamtych czasów. Z tego powodu to miejsce zostało uznane za Pomnik Historii w 1994 roku. Krzemionki, razem z polami górniczymi Borownia i Korycizna, oraz prehistoryczną osadą na wzgórzu Gawroniec w Ćmielowie, zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 2019 roku.
Uczestnicy mieli okazję przejść przez trasę podziemną o długości prawie 500 metrów, gdzie prezentowane są neolityczne wyrobiska kopalni. W pawilonach ekspozycyjnych można było zobaczyć rekonstrukcje obozowiska górników, pracowni krzemieniarskiej oraz zadaszonego szybu sprzed 5 tysięcy lat. Szczególnie interesującą częścią trasy była ta prowadząca pod ziemią.
Przy trasie turystycznej znajduje się również rekonstrukcja pradziejowej osady neolitycznej. Składa się ona z zabudowań mieszkalnych oraz towarzyszących im obiektów gospodarczych, jakie były użytkowane w młodszej epoce kamienia. W sezonie turystycznym odbywają się tu lekcje muzealne prezentujące życie człowieka w pradziejach.
Krzemionki to także miejsce, gdzie można spotkać wiele rzadkich chronionych gatunków roślin i zwierząt. Występują tu gatunki roślin, które zostały wpisane do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin, takie jak wawrzynek główkowy, buławnik czerwony, a także chronione gatunki obuwika pospolitego, wśród zwierząt można wymienić rzadkiego węża – gniewosza plamistego oraz owady, takie jak modliszka zwyczajna. Bardzo cenne są także unikalne zespoły roślinne, które występują na terenach eksploatacyjnych, na przykład świetlista dąbrowa. W celu ochrony tych wyjątkowych walorów przyrodniczych, w 1995 roku utworzono właśnie rezerwat przyrody o nazwie "Krzemionki".
Zrozumienie miejsca, czasu i historii ukrytej w kompleksie muzealnym nie byłoby możliwe bez Pana Artutra Jedynaka przewodnika oraz archeologa związanego z krzemieniem pasiastym. Jego opowieść snuta przez cały czas pobytu w krzemionkach, pozwoliła na przeniesienie się w uczestnikom wyprawy w dawne czasy oraz wcielenie się w ludzi epoki oraz zrozumienie ich sposobu odbioru świata.
Muzeum Zamkowe w Sandomierzu stanowiło drugą atrakcję podczas wyprawy. To właśnie tam Cezary Łutowicz, ekspert od krzemienia pasiastego, oprowadził wycieczkę po ekspozycji poświęconej temu unikalnemu surowcowi. Okolice Sandomierza sa jedynymi na świecie gdzie wystepuje krzemień pasiasty, obecnie używany do tworzenia biżuterii oraz małych dzieł sztuki jubilerskiej. Kolekcja dzieł inspirowanych właśnie tym surowcem, który jest geologicznym skarbem o wyjątkowym usłojeniu i niezwykłych kolorach, występuje w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu od 2000 roku. Wtedy to rozpoczęły się Sandomierskie Warsztaty Złotnicze o nazwie "Krzemień pasiasty – kamień optymizmu". Dzięki tym warsztatom muzeum pozyskało do swojej kolekcji zarówno unikalną biżuterię miejscowych twórców, jak i prace znanych polskich artystów zajmujących się sztuką srebra, którzy eksperymentują z wykorzystaniem krzemienia pasiastego. Kolekcja muzealna jest otwarta na nowe nabytki i systematycznie się wzbogaca. Podobnie, stała wystawa w renesansowo-barokowej piwnicy Zamku, od 2004 roku, jest elastyczna i dostosowywana do nowych eksponatów. Na wystawie można podziwiać różnorodne dzieła, zarówno klasyczną biżuterię, jak i małe formy rzeźbiarskie, obiekty i instalacje. To miejsce przyciąga zarówno miłośników tradycyjnych i użytkowych form sztuki, jak i tych, którzy preferują bardziej awangardowe wydania.
Cezary Łutowicz, który jako pierwszy rozpoczął tworzenie biżuterii i wyrobów złotniczych z krzemienia pasiastego, zaczął dokumentować i gromadzić swoje prace już w latach 80. XX wieku. Jednak przełomowym momentem było zaangażowanie Muzeum w realizację programu Sandomierskich Warsztatów Złotniczych "Krzemień pasiasty – kamień optymizmu". Program ten nie tylko pomógł w poszerzeniu kolekcji o współczesną biżuterię i małe formy złotnicze inspirowane krzemieniem pasiastym, ale także promował ten minerał jako symbol polskości. Krzemień pasiasty został oficjalnym symbolem Polski podczas wejścia do Unii Europejskiej w 2004 roku i pełnił tę rolę również w 2011 roku, podczas polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej.
Ufamy, że odwiedzane obiekty turystyczne, w których można było zobaczyć zarówno zorganizowane grupy, jak i indywidualnych turystów oraz spotkanie z takimi osobowościami jak Artur Jedynak i Cezary Łutowicz i ich osobista opowieść o wierze zastygłej w paskach krzemienia, odkrywaniu tajemnicy oraz ogromnej pracy włożonej w popularyzację krzemienia pasiastego będzie najlepszym przykładem sukcesu i możliwości, jakie może odkryć przed mieszkańcami powiatu szydłowieckiego krzemień czekoladowy.
Wyprawę zakończył wspólny obiad oraz wypełnienie ankiety, której wyniki będą podstawą do kolejnych spotkań Living Labu.
Mamy nadzieję, że wyprawa realizowana w ramach projektu RUSTIK stanie się źródłem inspiracji dla przedstawicieli regionu powiatu szydłowieckiego, otwierając możliwość wykorzystania i rozbudzenia potencjału przedsiębiorczego, który drzemie m.in. w bogatych złożach krzemienia czekoladowego, stanowiącego bogactwo regionu.
