Pierwszy Living Lab dla woj. mazowieckiego
28 marca 2023r. w Centrum Rzeźby Współczesnej w Orońsku obyło się pierwsze spotkanie Living lab dla województwa mazowieckiego. Organizatorem spotkania była Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa w Warszawie, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania – Polskiej Akademii Nauk oraz Wójt Gminy Orońsko.
Spotkanie odbyło się w ramach projektu RUSTIK (Rural Sustainability Transitions through Integration of Knowledge for improved policy processes) realizowanego w ramach programu ramowego UE - Horyzont Europa, dofinansowanego ze środków Komisji Europejskiej.
Wśród uczestników znaleźli się przedstawiciele urzędu marszałkowskiego województwa mazowieckiego; samorządu powiatowego z Szydłowca; samorządu gminnego z Jastrzębia, Mirowa, Orońska, organizacji pozarządowych: Lokalnej Grupy Działania „Razem na Piaskowcu”, Stowarzyszenia Ekologiczne „Eko-Orońsko”, Liceum Ogólnokształcącego im. Henryka Sienkiewicza w Szydłowcu, Stowarzyszenia Odnowy i Rozwoju Gminy Orońsko, Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Szydłowcu, Publicznej Szkoły Podstawowej im. Józefa Brandta w Orońsku oraz przedsiębiorców.
Celem spotkania było przedstawienie z głównych założeń projektu, poznanie się uczestników Living Lab oraz identyfikacja potrzeb w zakresie możliwości rozwoju regionu.
Spotkanie otworzyła Pani Monika Szymańska – Prezes Fundacji na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa w Warszawie, która przedstawiła cele i zadania Fundacji. Roman Woźniak– Przewodniczący Rady Powiatu w Szydłowcu powitał i przedstawił zaproszonych. Natomiast Profesor dr hab. Ewa Korcelli-Olejniczak z Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania – Polskiej Akademii Nauk zaprezentowała założenia programu „RUSTIK”. Podkreśliła, że głównym celem projektu jest umożliwienie podmiotom działającym w społecznościach wiejskich oraz decydentom politycznym opracowanie lepszych strategii, inicjatyw i polityk sprzyjających zrównoważonym przemianom obszarów wiejskich.
Po części wprowadzającej głos zabrali uczestnicy, dla których była to okazja do prezentacji swoich działań i możliwości nawiązania dalszej współpracy przy wypracowywaniu wspólnych rozwiązań.
Podczas dyskusji jako pierwsi głos zabrali przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego Pan Marcin Pawlak i Robert Mroczkowski, którzy opowiedzieli o innowacyjnym projekcie, wdrożenia koncepcji „Smart Villages w województwie mazowieckim” odnoszącym się do obszarów wiejskich i społeczności, które chcą rozwijać nowe możliwości w oparciu o swoje mocne strony i posiadane zasoby. W Smart Villages tradycyjne oraz nowe sieci i usługi są wzmacniane za pomocą technologii cyfrowych, telekomunikacyjnych, innowacji przy lepszym wykorzystaniu wiedzy, a wszystko z korzyścią dla mieszkańców i przedsiębiorstw. Technologie cyfrowe i innowacje mogą polepszyć jakość życia oraz podnosić standard usług publicznych dla obywateli – i co ważne - przy lepszym wykorzystaniu zasobów oraz mniejszym wpływie na środowisko. Koncepcja Smart Villages nie proponuje rozwiązania uniwersalnego – oparta jest na potrzebach i potencjale danego terytorium i prowadzonej przez niego strategii, wspierana jest przez nowe lub istniejące strategie terytorialne.
Opisywany projekt może stanowić uzupełnienie dla proponowanych kierunków działań w projektowym Living Labie.
Jako przedstawiciel władz lokalnych głos zabrał pan Roman Woźniak. Skupił się przede wszystkim na potencjale, jaki władze gminy upatrują w krzemieniu czekoladowym.
Jest to minerał należący do grupy krzemionkowych skał osadowych, które powstały w okresie jurajskim z osadzających się na dnie morza igieł gąbek. Charakteryzuje się barwą od ciemnobrązowej, niemal czarną po jasnobrązową, miodową, szarawą. Barwie tej krzemień czekoladowy (woskowo-czekoladowy) zawdzięcza swoją nazwę. Jego twardość i dobra łupliwość powodowały, że był chętnie wykorzystywany przez społeczności epoki kamienia.
Pionierscy odkrywcy i badacze złóż, tj. archeolog – Stefan Krukowski oraz geolog – Jan Samsonowicz opisali swoje odkrycia jeszcze w latach 20 XX wieku. Pas złóż krzemienia czekoladowego rozciąga się na długości ok. 90 km – od Chronowa Kolonii Górnej, poprzez Orońsko, Tomaszów, Wierzbicę, Polany, Iłżę po dolinę Wisły w rejonie Zawichostu. W tych właśnie punktach Stefan Krukowski zlokalizował pozostałości pradziejowych punktów eksploatacji krzemienia. Samym Orońskiem pod kątem archeologii epoki kamienia interesowano się już wcześniej. Na początku XX wieku Marian Wawrzeniecki na Wydmie Orońskiej (przez którą obecnie poprowadzona jest trasa ekspresowa S7) odkrył właśnie cenne zabytki krzemienne, którymi w latach 20. XX wieku zainteresował się Stefan Krukowski i sam podjął tu pewne prace poszukiwawcze.
To jedynie fragment historii odkryć związanych z Orońskiem i krzemieniem dlatego Pan Roman Woźniak zaproponował, aby w projektowym działaniu przeprowadzić badania i wdrażające inicjatyw, które wpiszą się w rozwój Gminy Orońsko, Powiatu Szydłowieckiego i Województwa Mazowieckiego m.in. w oparciu o zasoby orońskiego krzemienia czekoladowego. Na spotkaniu wielokrotnie podkreślano znaczny potencjał związany z krzemieniem czekoladowym w zakresie rozwoju, promocji i edukacji. Archeolodzy od kilku lat wciąż prowadzą w okolicach Orońska badania pozostałości po kopalniach z okresu paleolitu, starszych od kopalni krzemienia pasiastego w Krzemionkach Opatowskich. W związku z tym Instytut Archeologii i Etnologii PAN oraz Urząd Gminy w Orońsku podpisały umowę na wykonanie koncepcji i opracowania merytorycznego oraz programu użytkowo funkcjonalnego Parku archeologicznego. Z działań, które już zostały podjęte warto wskazać uchwałę w sprawie Programu Promocji Gminy Orońsko wraz ze strategią komunikacji marketingowej do 2030 roku. Podejmuje on między innymi kwestię promocji gminy poprzez krzemień czekoladowy. Proponuje się wykorzystanie krzemienia do wytwarzania gadżetów promocyjnych na przykład ozdób jubilerskich, ale także stworzenie rezerwatu archeologicznego, na bazie występujących najstarszych w Europie kopalni krzemienia czekoladowego, obejmującego pawilon orońskich kopalni, paleolityczną wioskę, punkt informacyjny, muzeum krzemienia czekoladowego (elementy te zostały wymienione w zatwierdzonym dokumencie jako nowe specjalne inwestycje). Do tej pory przeprowadzone różne konkursy o tematyce historyczno-archeologicznej, które były skierowane do uczniów szkół w gminie, kolportaż ulotek informacyjno-promocyjnych, ustanowienie Stefana Krukowskiego patronem roku 2019, czy też wydanie publikacji pt.: „Orońskie kopalnie krzemienia czekoladowego”.
Istotnym głosem w dyskusji była wypowiedz Pana Sylwestra Różyckiego – prezesa Stowarzyszenia Odnowy i Rozwoju Gminy, które działania w zakresie promocji krzemienia czekoladowego rozpoczęło już w roku 2012. Wówczas stowarzyszenie wzięło udział w badaniach powierzchniowych prowadzonych przez archeologów z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Kolejne działania to m in. organizacja przez SOiRGO cyklicznych konferencji popularno-naukowych, inspirowanie archeologów do prezentacji wyników badań w ramach corocznego Forum Dyskusyjnego Lokalnych Organizacji Pozarządowych, czy też organizacja w roku 2016 wraz Instytutem Archeologii i Etnologii PAN stoiska promującego odkrycia archeologiczne. Finalnie stowarzyszenie wystąpiło z wnioskami do Starosty Szydłowieckiego oraz Marszałka Mazowsza o wprowadzenie kopalni krzemienia czekoladowego odpowiednio do Strategii Rozwoju Powiatu oraz Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego jako walorów dziedzictwa kulturowego. Ponadto, stowarzyszenie zainicjowało w roku 2019 cyklu spotkań z potencjalnymi partnerami, którzy byliby zainteresowani utworzeniem rezerwatu archeologicznego wraz ze ścieżką edukacyjną. Zadeklarowano utworzenie ścieżki dydaktycznej wraz z rezerwatem archeologicznym. W spotkaniu oprócz gminy i stowarzyszenia uczestniczyło między innymi Centrum Rzeźby Polskiej, Lasy Państwowe, czy Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Właśnie powyżej wskazane instytucje zostały zaproponowane jako potencjalni partnerzy do dyskusji o rozwoju potencjału gminy szczególnie w zakresie krzemienia czekoladowego.
Po prezentacji działań uczestnicy wypełnili ankietę, która dotyczyła oceny potencjału endogenicznego i dobrych praktyk oraz określała wyzwania z tym związane. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania – Polskiej Akademii Nauk i Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa w Warszawie dokonają analizy zebranych ankiet w celu zidentyfikowania potrzeb oraz zaproponowania dalszych działań w projekcie.
Po części oficjalnej uczestnicy zostali zaproszeni na wspólne zwiedzanie Centrum Rzeźby w Orońsku, którego powstanie jest przykładem wykorzystania potencjału regionu przez Józefa Brandta. Artysta w 1877 ożenił się z Heleną z Woyciechowskich Pruszakową, właścicielką wsi Orońsko, gdzie spędzał letnie wakacje, tworzył i prowadził. Dzięki jego działalności posiadłość szybko stała się miejscem pracy twórczej nie tylko Brandta, ale również zaprzyjaźnionych malarzy, którzy wspólne plenery i dyskusje nazywali żartobliwie „Wolną Akademią Orońską”.
Po zwiedzaniu uczestnicy zostali zaproszeni na obiad, które były okazją do kuluarowych rozmów i kolejnych pomysłów na wykorzystanie potencjału, jaki prezentuje obszar powiatu szydłowieckiego.
