Wdrażanie Planu gospodarowania wodami w dorzeczu Wisły na przykładzie zlewni Pilicy (LIFE Pilica)

Projekt realizowany jest w zlewni Pilicy o powierzchni ok. 9 tyś. km2, która położona jest na obszarze 93 gmin w obrębie 5 województw (łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, śląskiego oraz świętokrzyskiego). Rzeka Pilica wraz z utworzonym na niej Zbiornikiem Sulejów stanowi istotny element rozwoju społeczno-ekonomicznego centralnej Polski. Postępująca eutrofizacja wód, skutkująca występowaniem intensywnych zakwitów sinic w ZW Sulejów, niski poziom retencyjności wód, w szczególności na obszarach zmeliorowanych, jak również wysokie zapotrzebowanie na pobór wód na potrzeby m.in. akwakultury decyduje, że efektywne zarządzanie ilościowe i jakościowe zasobami wodnymi w zlewni Pilicy jest obecnie kluczowe dla adaptacji do zmian klimatycznych regionu i jego rozwoju gospodarczego.

Wzrost zaangażowania zarówno podmiotów związanych z szeroko rozumianą gospodarką wodną, jak i indywidualnych użytkowników jest kluczowe dla wdrożenia Planu gospodarowania wodami. Osiągnięcie tego efektu ma zapewnić realizacja projektu LIFE Pilica m.in. poprzez wypracowywanie ścieżek komunikacji pomiędzy podmiotami, wspomaganie inwestorów na etapie planowania i wdrażania oraz zaangażowanie organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych. Istotnym elementem projektu będzie praktyczne wykorzystanie ekohydrologicznego podejścia do zlewniowego zarzadzania wodami, jak również promocja rozwiązań opartych na przyrodzie (ang. nature-based solution, NBS) m.in. dla ograniczania presji rolniczej, jak i adaptacji miast do zmian klimatu.

Zlewnia rzeki Pilicy to zlewnia, gdzie istotnym elementem wpływającym na jakość wód są zanieczyszczenia związane z jej użytkowaniem rolniczym. Dlatego też projekt przewiduje działania
w zakresie podnoszenia świadomości ekologicznej, poprzez szeroką gamę szkoleń i seminariów dla doradców rolnych, rolników, oraz nauczycieli i uczniów szkół rolniczych. Planowane jest również utworzenie demonstracyjnych gospodarstw rolnych, oraz demonstracyjne wdrożenie rozwiązań typu NBS dla ograniczenia rolniczych zanieczyszczeń obszarowych oraz zwiększenia retencji wód.

Zanieczyszczenia pochodzące z obszarów rolniczych to również efekt nieefektywnego zarządzania gospodarką ściekową. Opracowana dla obszaru zlewni powyżej Zbiornika Sulejów aplikacja do zarządzania gospodarką wodno-ściekową na terenach wiejskich zostanie przeznaczona dla samorządów gminnych. Będzie ona odpowiedzią na potrzeby gmin w zakresie planowania, ewidencji, monitoringu oraz kontroli użytkowników. Ponadto gminy wiejskie otrzymają bezpośrednie wsparcie poprzez sfinansowanie w ramach projektu opracowania dokumentacji planistycznych, takich jak Programy gospodarki wodno-ściekowej dla obszarów wiejskich, czy Programy Funkcjonalno-Użytkowe dla sołectw. Zespół projektu zintegrowanego będzie ponadto aktywnie współpracował z gminami w pozyskiwaniu na inwestycje środków finansowych ze źródeł krajowych i zagranicznych.

Obszary miejskie otrzymają natomiast wsparcie w zakresie opracowania Miejskich Planów Adaptacji do zmian klimatu dla sektora gospodarki wodnej. Ponadto w celu budowania zaufania do rozwiązań opartych na przyrodzie zostaną wdrożone demonstracyjne systemy do zagospodarowania wód opadowych oparte na błękitno-zielonej infrastrukturze oraz biotechnologiach ekohydrologicznych.

Wdrażanie działań w obszarze zlewni Pilicy powyżej Zbiornika Sulejów, mających na celu ograniczenie zanieczyszczenia rzek, będzie wpływała na poprawę stanu wód zbiornika. Narzędziem służącym do efektywnego zarządzania jakością i ilością wody w zbiorniku będzie opracowany system wspierania decyzji oparty na modelu matematycznym połączonym z automatycznymi stacjami pomiarowymi zlokalizowanymi w zlewni. System pozwoli na zarządzanie zbiornikiem, tak aby zmniejszyć intensywność zakwitów sinicowych oraz zapewnić trwałe bezpieczeństwo powodziowe miasta Sulejów.

Niska jakość wód powierzchniowych, ich zanieczyszczenie to nie jedyny problem w gospodarowaniu wodami w zlewni Pilicy. Również poprawa dostępności zasobów wodnych stanowi aktualne wyzwanie, zwłaszcza na obszarach rolniczych. W celu zwiększenia retencji wody w krajobrazie, zwiększenia bioróżnorodności oraz poprawy stanu ekologicznego wód realizowane będą działania zmierzające do odbudowy starorzeczy i mokradeł nadrzecznych, a także do udrożnienia cieków poprzez budowę przepławek połączoną z modernizacją jazów. Największą inwestycją w zakresie przywracania ciągłości rzek będzie opracowanie dokumentacji dla przepławki dla ryb w wybudowanej przed 48 laty zaporze Zbiornika Sulejów.

Całkowity budżet projektu LIFE Pilica to ok. 74 mln złotych. Projekt jest w 60% finansowany przez Komisję Europejska tj. w wysokości 43 mln złotych. Narodowy Fundusz Gospodarki Wodnej i Ochrony Środowiska dofinansuje projekt kwotą 25 mln złotych (35% kosztów kwalifikowanych). Wkłady własne Beneficjentów będą stanowiły ok. 5% budżetu.

Termin rozpoczęcia projektu to 1 stycznia 2021. Mamy nadzieję, że przez 10-letni okres trwania projektu osiągniemy cel, jakim jest wdrożenie kolejnych aktualizacji Planów gospodarowania wodami, co w konsekwencji doprowadzi do osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego rzeki Pilicy i jej dopływów, zmniejszenia zakwitów sinic w Zbiorniku Sulejów oraz wzrostu usług ekosystemowych w zlewni Pilicy.